julian201095

Trong kỷ nguyên số, bệnh án điện tử (BAĐT) đang trở thành nền tảng cốt lõi trong quản lý hồ sơ sức khỏe. Nhưng đi cùng tiện ích là nỗi lo: Liệu dữ liệu y tế có thực sự an toàn? Và những kỹ thuật bảo mật nào đang được áp dụng để bảo vệ thông tin bệnh nhân? Bài viết dưới đây giúp bạn hiểu rõ các cơ chế bảo mật quan trọng nhất trong BAĐT hiện nay.

Xem thêm về Bệnh án điện tử đạt chuẩn Bộ Y tế: Những thông tin cần nắm rõ

1. Encryption – Mã hóa dữ liệu: Lớp bảo vệ đầu tiên và quan trọng nhất​

Mã hóa (Encryption) là nền tảng của mọi hệ thống bệnh án điện tử, đảm bảo dữ liệu y tế không thể bị đọc hoặc khai thác khi rơi vào tay người không có quyền.

Vai trò của mã hóa trong bệnh án điện tử

• Ngăn chặn truy cập trái phép vào thông tin nhạy cảm.
• Bảo vệ dữ liệu khi truyền giữa các hệ thống như HIS, LIS, PACS.
• Giảm rủi ro rò rỉ khi có sự cố mạng hoặc tấn công trung gian.

Các dạng mã hóa thường dùng

• Mã hóa khi truyền (Encryption-in-transit): bảo vệ dữ liệu khi trao đổi giữa bác sĩ – máy chủ – thiết bị lưu trữ.
• Mã hóa khi lưu trữ (Encryption-at-rest): bảo vệ dữ liệu trên ổ cứng, máy chủ hoặc đám mây.

Nhờ encryption, bệnh án điện tử luôn được giữ an toàn ngay cả khi hệ thống bị tấn công ở tầng vật lý hoặc mạng.

2. IAM – Quản lý định danh và truy cập: Xác thực đúng người, đúng quyền​

IAM (Identity and Access Management) là nhóm công nghệ và quy trình dùng để xác định ai được phép truy cập dữ liệu nào, từ thiết bị nào và trong bối cảnh nào. Đây là nền tảng bảo mật then chốt trong môi trường bệnh viện.

Các cơ chế IAM phổ biến

• MFA (Multi-Factor Authentication): yêu cầu 2–3 lớp xác thực như mật khẩu, OTP, sinh trắc học.
• SSO (Single Sign-On): cho phép bác sĩ sử dụng một tài khoản để truy cập nhiều hệ thống liên quan đến BAĐT.
• Quản lý vòng đời tài khoản: tạo – cấp quyền – thu hồi quyền ngay khi nhân viên nghỉ việc.

Lợi ích IAM mang lại

• Giảm nguy cơ lộ mật khẩu do dùng chung tài khoản.
• Kiểm soát chính xác nhân sự nào đã truy cập thông tin người bệnh.
• Tăng tính minh bạch khi xảy ra sự cố bảo mật.

IAM giúp bệnh viện bảo đảm rằng mỗi truy cập đều hợp lệ và được kiểm soát chặt chẽ, giảm thiểu khả năng lộ lọt dữ liệu nhạy cảm.

3. Phân quyền trong bệnh án điện tử: Nguyên tắc “đúng vai trò – đúng mục đích”​

Phân quyền (Authorization) là bước tiếp theo sau IAM. Nếu IAM xác định đúng người, thì phân quyền đảm bảo người đó chỉ được xem đúng nội dung cần thiết cho công việc.

Các mô hình phân quyền thường áp dụng

• RBAC (Role-Based Access Control): phân quyền theo vai trò – bác sĩ, điều dưỡng, trưởng khoa, kỹ thuật viên.
• ABAC (Attribute-Based Access Control): phân quyền nâng cao dựa trên thuộc tính như khoa, phòng, giờ trực, loại bệnh án.
• PBAC (Policy-Based Access): cho phép bệnh viện thiết lập quy tắc riêng, ví dụ: “bác sĩ chỉ xem bệnh án bệnh nhân đang điều trị”.

Ví dụ thực tế trong bệnh viện

• Điều dưỡng có thể nhập dấu hiệu sinh tồn nhưng không chỉnh sửa đơn thuốc.
• Bác sĩ khoa ngoại không thể truy cập bệnh án bệnh nhân khoa nhi nếu không liên quan điều trị.
• Nhân viên hành chính chỉ được xem thông tin hành chính, không được xem diễn biến bệnh.

Nhờ phân quyền, bệnh án điện tử giảm thiểu lạm quyền truy cập và bảo vệ quyền riêng tư bệnh nhân theo đúng chuẩn ngành y.

4. Tuân thủ bảo mật: Khung pháp lý và tiêu chuẩn bắt buộc tại Việt Nam​

Ngoài kỹ thuật, bảo mật dữ liệu y tế còn chịu sự quản lý của các quy định pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật do Bộ Y tế, Bộ TT&TT và các tổ chức quốc tế ban hành.

Các tiêu chuẩn bắt buộc và thông dụng

• Nghị định 54/2017/NĐ-CP, Nghị định 85/2016/NĐ-CP về bảo vệ thông tin cá nhân.
• Thông tư 46/2018/TT-BYT quy định về bệnh án điện tử.
• ISO/IEC 27001: tiêu chuẩn quốc tế về quản lý an toàn thông tin.
• HL7 – FHIR: tiêu chuẩn trao đổi dữ liệu y tế đảm bảo an toàn và đồng bộ.

Những yêu cầu cụ thể đối với bệnh viện

• Có hệ thống giám sát an ninh (SIEM) theo dõi mọi truy cập.
• Sao lưu dữ liệu định kỳ, lưu trữ tại nhiều nơi.
• Có quy trình ứng phó sự cố bảo mật (IRP).
• Đào tạo định kỳ cho nhân viên về nhận thức an toàn thông tin.

Rủi ro khi không tuân thủ

• Lộ lọt dữ liệu bệnh nhân.
• Gián đoạn hoạt động khám chữa bệnh.
• Bị xử phạt theo quy định pháp luật.
• Mất uy tín bệnh viện.

Tuân thủ giúp bảo mật bệnh án điện tử được chuẩn hóa, đảm bảo an toàn và bền vững trong vận hành.

Bảo mật dữ liệu y tế trong tra cứu hồ sơ bệnh án điện tử là yếu tố sống còn, không thể xem nhẹ trong chuyển đổi số bệnh viện. Từ encryption, IAM đến phân quyền và tuân thủ bảo mật, mỗi lớp bảo vệ đều đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn thông tin cho người bệnh. Khi xây dựng hệ thống BAĐT, bệnh viện cần ưu tiên đầu tư đúng cách, cập nhật tiêu chuẩn mới và duy trì quy trình bảo mật liên tục để vận hành hiệu quả và an toàn trong dài hạn.